تحصیلات دانشگاهی یا مهارت‌آموزی؟

یک سوالی که ذهن افرادی که در سن ورود به دانشگاه قرار دارند را به خود درگیر کرده، این است که از بین تحصیلات دانشگاهی یا مهارت‌آموزی کدام را انتخاب کنند؟

با تغییراتی که در سالیان اخیر در فضای کسب و کاری ایران صورت پذیرفته است، تحصیلات دانشگاهی اهمیت خود را از دست داده و داشتن مهارت برای شرکت‌ها اهمیت بیشتری پیدا کرده است. به‌طوری که در استخدام شرکت‌های خصوصی بیشتر به میزان مهارت یک فرد توجه می‌شود تا مدرک دانشگاهی که دارد.

لیسانس، ارشد یا دکتری؟

تا اواسط دهۀ 70 هجری شمسی، داشتن مدرک لیسانس شرط لازم برای استخدام بود. اما در اوایل دهه 80 برای استخدام در موقعیت‌های شغلی مناسب به مدرک کارشناسی ارشد نیاز بود. این وضعیت در اواسط دهۀ 80 و اوایل دهه 90 هجری شمسی به مدرک دکترا تبدیل گردید.

در سالیان اخیر، با رشد کسب و کارهای نوپا و شرکت‌های خصوصی، تحصیلات دانشگاهی در استخدام اهمیت کمتری دارند و داشتن مهارت شانس استخدام را افزایش می‌دهد. به همین دلیل مهارت‌آموزی توجه بیشتری را در بین عامه مردم جامعه به دست آورده است.

دانشگاه را کنار بگذاریم؟

وقتی صحبت از تحصیلات دانشگاهی یا مهارت‌آموزی می‌شود، هدف ما بی‌اهمیت جلوه دادن تحصیلات دانشگاهی نیست. مدرک دانشگاهی اگر همراه با کسب مهارت باشد، کاملا ارزشمند است. اما مشکل اساسی این است که ورود به دانشگاه‌ها تبدیل به نهایت آمال و آرزوهای جوانان می‌شوند و مهارت‌آموزی در آن‌ها چندان جنبه عملی پیدا نمی‌کند.

متاسفانه رویکرد دانشگاه‌های ایرانی تنها ارائه محفوظیات و مباحث تئوری است. این در حالی است که بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مهارت کافی برای اشتغال و انتخاب مسیر شغلی متناسب با توانایی خود را ندارند.

آمار بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی

آمار بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در ایران بسیار وحشتناک و البته دردناک است. بنابر آمار رسمی چیزی در حدود 4.5 میلیون مهندس فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌های ایران در حال حاضر بیکار هستند یا در شغلی غیرمرتبط مشغول به کار شده‌اند.

در جامعه ایران به ازای هر ۱۲ مهندس، 3 تکنسین و تنها 1 کارگر ماهر داریم؛ این در حالی است که در کشورهای صنعتی و پیشرفته جهان به ازای هر 1 مهندس، 5 تکنسین و 12 کارگر ماهر وجود دارد. این موضوع موجب شده است تا ایران تبدیل به معدن مهندسین بیکار شود.

انتخاب بین تحصیلات دانشگاهی یا مهارت‌آموزی زمانی اهمیت پیدا می‌کند که به این آمار به دقت توجه کنیم. برای اینکه بتوانیم به اشتغال پایدار دست پیدا کنیم باید در کنار تحصیلات دانشگاهی به مهارت‌آموزی هم توجه داشت. اینکه فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بعد از اتمام دوران دانشگاه به مراکز فنی و حرفه‌ای مراجعه می‌کنند تا مهارت بیاموزند، نشان‌دهنده این است که تحصیلات دانشگاهی نتوانسته است مهارت مورد نیاز برای اشتغال را در اختیار دانشجویان قرار دهد.

به همین دلیل لزوم بازنگری اساسی در رشته‌ها، عناوین تدریسی و بازآموزی اساتید در دانشگاه‌ها وجود دارد. مدرسین و اساتیدی که در دانشگاه‌ها مشغول به فعالیت هستند، خود باید با اصول مهارت و به کارگیری آن در مشاغل مختلف آشنایی داشته باشند.

بیشتر بخوانیم: معرفی رشته‌های مهارتی مناسب پسران

مدرک تحصیلی و مهارت تا چه میزانی در استخدام تاثیر دارند؟

یک کارفرما برای استخدام نیروی انسانی مورد نیاز خود به دنبال نیروهای شایسته است. شایستگی را کارفرمایان براساس رابطه زیر تعریف می‌کنند:

شایستگی = دانش + مهارت + توانایی

دانش تنها با تحصیل در دانشگاه به‌دست نمی‌آید. اما متاسفانه سطح دانش در کشور ما با مدرک سنجیده می‌شود. این موضوع دردی به نام مدرک‌گرایی را در کشور ایجاد کرده است که قبلاً در یک مقاله به طور مفصل به آن پرداخته‌ایم. در حال حاضر دانش را می‌توان از منابع مختلف و معتبر به‌دست آورد.

در زمینه مهارت ما با دو دسته از مهارت‌ها مواجه می‌شویم:

مهارت سخت
مجموعه‌ای از مهارت‌های نرم

در مهارت سخت، آموزش‌های فنی به فرد داده می‌شود که برای اشتغال او ضروری هستند. جوشکاری، برنامه‌نویسی، خیاطی و… را جزیی از مهارت‌های سخت محسوب می‌کنیم.

مهارت‌های نرم یا همان Soft Skills مهارت‌هایی هستند که یبه یک فرد کمک زیادی برای موفقیت در شغلش می‌کنند. ارتباط موثر با دیگران، کار تیمی، اصول مذاکره، همکاری و… از مهارت‌های نرم محسوب می‌شوند. مهارت‌های نرم و سخت در کنار دانش بر روی اشتغال یک فرد تاثیرگذار هستند.

توانایی را می‌توان قدرت یک فرد در به کارگیری دانش و مهارت در یک شغل دانست. آن چیزی که موجب ماندگاری یک فرد در شغلش و اشتغال پایدار می‌شود، همین توانایی است.

چگونه به شایستگی‌های لازم برای اشتغال دست پیدا کنیم؟

همانطور که گفتیم یک کارفرما برای استخدام نیروی انسانی توانمند به دنبال شایستگی است. حال این شایستگی می‌تواند به شیوه‌های مختلفی به‌دست آید. استفاده از مشاوره‌های شغلی در کنار خودشناسی و خودیابی به افراد یک جامعه کمک می‌کند تا بتوانند به یک شغل مناسب دست پیدا کنند. تحصیلات دانشگاهی یا مهارت‌آموزی زمانی در اشتغال موثر است که بتواند یک فرد را به شایستگی‌های لازم برسانند.

تحصیلات دانشگاهی یا مهارت‌آموزی از دیدگاه افراد تاثیرگذار

بسیاری از مدیران کسب و کارهای موفق جهانی تحصیلات دانشگاهی نداشتند. البته این به معنای آن نیست که آن‌ها اطلاعات خود را افزایش نداده باشند یا مهارت و توانایی لازم را فرا نگرفته باشند. بلکه مسیر متفاوتی را برای کسب مهارت و دانش انتخاب کرده‌اند. طبق نظرسنجی موسسه گالوپ:

تنها ۹ درصد از رهبران کسب و کاری تحصیلات دانشگاهی را برای آینده افراد بسیار مهم می‌دانند؛
بیش از ۸۴ درصد از رهبران کسب و کاری، دانش تخصصی یک فرد در حوزه کاری او مهم می‌دانند. این دانش باید بر روی توانایی‌های فرد تاثیر بگذارد؛
حدود ۶۶ درصد از کارفرمایان تجربه را از دانش آکادمیک مهمتر می‌دانند. تجربه حاصل به کارگیری مهارت در محیط‌های کار عملی است.

بیشتر بخوانیم: آشنایی با انواع تست‌های شغلی و تاثیر آن‌ها در اشتغال هدفمند افراد

آیا می‌توان بدون تحصیل دانشگاهی به اشتغال دست پیدا کرد؟

بسیاری از افراد از این موضوع واهمه دارند که بدون تحصیلات دانشگاهی و تنها با مهارت‌آموزی امکان اشتغال را به دست نیاورند!
در پاسخ این افراد باید گفت که داشتن مهارت‌های کاربردی بدون تردید شرایط اشتغال را برای شما فراهم خواهد کرد. البته توجه به نکات زیر در این زمینه اهمیت دارد:

جدیدترین مهارت‌های مورد استفاده در زمینۀ شغلی خود را فرا بگیرید؛
همواره اطلاعات و دانش پایه‌ای خود را درباره شغل‌تان افزایش دهید؛
تجربه‌های جدید کسب کنید و این تجربه‌ها را در کار خود استفاده کنید؛
با افراد دارای تجربه در حوزه کاری خود تعامل کنید؛
علاقه و پشتکار می‌تواند زمینه را برای موفقیت شما فراهم آورد. داشتن اراده یکی از دلایل موفقیت در هر فعالیتی است؛
یادگیری را هیچ‌گاه ترک نکنید. همیشه سعی کنید نکات جدیدی را یاد بگیرید. ساده‌ترین نکات می‌تواند موجب افزایش شایستگی شما شود؛
از شکست نترسید، شکستها می‌توانند فرصت‌های جدیدی را به شما نشان دهند؛
کارآموزی و فعالیت‌های داوطلبانه علاوه‌بر افزایش توانایی‌های فردی، این موقعیت را در اختیار شما قرار می‌دهند تا بتوانید شایستگی‌های خود را به کارفرمایان اثبات کنید.

سخن پایانی

تحصیلات دانشگاهی یا مهارت‌آموزی در کنار یکدیگر می‌توانند زمینه‌های لازم برای اشتغال یک فرد را فراهم آورند. برای اینکه بتوان یک جامعه پویا با نرخ اشتغال بالا را داشت، باید رویکرد مهارت‌آموزی در کنار تحصیلات دانشگاهی در مدارس و مراکز آموزش عالی کشور جایگزین شود. وجود هنرستان‌ها و دانشکده‌های فنی می‌تواند زمینه‌ساز تحقق این رویکرد اساسی در آموزش کشور باشد.