آشنایی با وقف و امور خیریه در کشور آلمان

فرهنگ کمک به نیازمندان و انجام فعالیت های خیرخواهانه از دیربازدر کشورآلمان و میان مردمان این سرزمین رواج داشته است، نخستین سازمان‌های خیریه وموقوفات در کشور آلمان مربوط به دوره قرون وسطی است، که غالباً در زمینه های کمک به نیازمندان، خدمات پزشکی، خدمات اجتماعی و… بوده است. علاوه بر مردم این کشور، دولت آلمان نیز ازجمله دولت هایی است که در زمینه کمک های بشردوستانه به توسعه سایر دولت ها از رتبه بالایی برخوردار است و به عنوان یکی از کشورهای پیشتاز این حوزه محسوب میشود. در این مقاله قصد داریم تا به بررسی جایگاه وقف و امور خیریه در کشور آلمان بپردازیم.

تفاوت وقف و امور خیریه در کشور آلمان با ایران

در کشور آلمان نهادهای وقفی تحت عنوان «بنیاد» شناخته می‌شوند که قوانین مربوط به ثبت این نهادها در قانون مدنی آلمان تدوین و قوانین مالی و مالیاتی مربوط به بنیادها و سازمان‌های خیریه در قانون مالی عمومی مشخص شده است.

در حوزه کشورهای آلمانی زبان، «وقف» به معنای اختصاص دادن داوطلبانه اموال و دارایی‌های شخصی، اغلب با هدف صرف عواید آنها در زمینه خدمات اجتماعی و خیریه از سوی یک فرد واقف است. برای اداره اموال وقفی، شخص واقف یا فردی که از سوی او وکالت تام‌الاختیار داشته باشد، نهاد مستقلی تحت عنوان «بنیاد» ایجاد می‌کند که همان «‌موقوفه» است.

بنابراین مفهوم وقف در آلمان و ایران بسیار به هم نزدیک است؛ چراکه هر دو تکیه‌بر اصالت اموال دارد و این اموال به شخصی تعلق ندارد. با این تفاوت که در حقوق ایران عین مال حبس می‌شود؛ اما در حقوق المان اموالی که به وقف اختصاص داده شدند، شخصیت حقوقی متحرک دارد.

فرق دیگری نیز بین وقف در ایران و آلمان وجود دارد و این است که اعطای شخصیت حقوقی به موقوفات در آلمان با اذن دولت صورت می‌گیرد؛ اما در ایران این‌گونه نیست و به‌محض اینکه شخصی مال خود را وقف کند، آن مال شخصیت حقوقی پیدا می‌کند.

انواع موقوفات در کشور آلمان

وقف و امور خیریه در کشور آلمان می‌تواند یکی از اشکال حقوقی زیر را داشته باشند:

1. انجمن: این نهاد مجموعه‌ای از چندین فرد حقیقی و حقوقی است که به‌صورت سازمان‌یافته برای کار خاص دور هم جمع شده‌اند؛
2. بنیادهای وقفی: برای بنیاد ویژگی خاصی در نظر گرفته نشده است، با این‌حال بنیادها دارای این خصوصیات هستند:
   1. نداشتن هرگونه سهامدار
   2. ادامه دادن هدف اولیه بنیاد
   3. نیاز داشتن به اموال وقفی بنیادها در آلمان معمولاً ظرف مدت ۲ تا ۴ هفته به رسمیت شناخته می‌شوند و پیش از آن نهاد ناظر پیش‌نویس ارائه‌شده را مطالعه خواهد کرد تا با قانون اساسی مطابقت داشته باشد و شفافیت در آن رعایت شود.
3. شرکت‌های با مسئولیت محدود: شرکت با مسئولیت محدود یک شخصیت حقوقی است و صرفاً در قبال تعهدات خود نسبت به اشخاص ثالث مسئول است. شرکت با مسئولیت محدود می‌تواند به منظور تحقق هر هدفی که در قانون مجاز شمرده شده است، تأسیس شود.
   در قانون مالی عمومی، معافیت مالیاتی به سازمان‌هایی با سه دسته از اهداف تعلق می‌گیرد:
   1. اهداف منافع عمومی: سازمانی منافع عمومی را دنبال می‌کند که فعالیت‌های آن در راستای فایده رساندن به عموم مردم ازنظر مادی، فرهنگی و یا معنوی و بدون توجه به سود شخصی باشد.
   2. هدف‌های خیرخواهانه: سازمانی اهداف خیر خواهانه را دنبال می کند که به افراد نیازمند کمک می نماید.
   3. اهداف مذهبی: سازمان با اهداف مذهبی نیز به سازمان‌هایی تعلق دارد که فعالیت‌های آن‌ها به‌طور مستقیم در جهت ترویج جامعه مذهبی، بدون در نظر گرفتن منافع شخصی باشد.

قوانین مرتبط با وقف و امور خیریه در کشور آلمان

در آلمان فعالیت‌های مجازی که توسط سازمان‌های خیریه می‌توانند صورت‌پذیرند به شکل زیر در قانون آمده است:

تأمین مالی

در این قالب خیریه‌ها مجاز هستند با ایجاد پویش‌ها، کمک‌های مالی را جمع‌آوری کنند و در هدف خاصی هزینه کنند. همچنین هزینه‌های غیرمعقول ممکن است پرداخت معاف از مالیات سازمان را به خطر اندازد.

فعالیت‌های اقتصادی

سازمان‌های با اهداف ممتاز مالیاتی ممکن است به فعالیت‌های اقتصادی مبادرت کنند. مثلاً برای رسیدن به اهداف خود مجبور به انجام فعالیت‌های اقتصادی باشند؛ ولی نباید شکل بازرگانی به خود بگیرند.

بنگاه‌های خیریه در قبال کسب‌وکارهای نامتناسب، درصورتی‌که گردش مالی آن‌ها بیش از ۳۵۰۰۰ یورو باشد، مشمول مالیات می‌شوند. این موضوع به دلیل ایجاد فضای رقابتی بین شرکت‌های با ماهیت اقتصادی با خیریه‌ها و بنگاه‌های با ماهیت اجتماعی در قانون آمده است.

فعالیت‌های سیاسی

سازمان‌هایی که اهداف ممتاز مالیاتی را پیگیری می‌کنند، می‌توانند در راستای آموزش سیاسی شهروندان و حمایت از توسعه دموکراسی که هردو جزء اهداف خیریه به شمار می‌روند، اقدام کنند.
همچنین می‌توانند در زمینه‌هایی که با آن‌ها مرتبط است، نظرات خود را ارائه دهند و می‌توانند بدون درخطر افتادن معافیت‌های مالیاتی خود با سازمان‌های قانون‌گذار به‌منظور ارائه و پیشنهاد قوانین ارتباط داشته باشد.

مهمترین مزایا و معایب فعالیت به عنوان نهاد خیریه در کشور آلمان

مزایای مالیاتی برای سازمان‌های خیریه و غیر انتفاعی، به منظور ایجاد انگیزه و حس تعهد اجتماعی داوطلبانه با تشویق‌های مالیاتی در نظر گرفته شده است. با فراهم شدن این مشوق‌ها، سازمان‌های خصوصی بار سنگینی را در زمینه اجتماعی از دوش دولت برداشته‌اند. به همین دلیل، دولت نیز منافع خود را با تشویق این تعامل خصوصی دنبال می‌کند. مزایای مالیاتی برای مشارکت اجتماعی می‌تواند برای هر دو طرف یک وضعیت برد ـ برد ایجاد کند.

سازمان‌ها با دنبال کردن اهداف خیریه و بشردوستانه از دو طریق منفعت کسب می‌کنند: سازمان‌های خیریه برای ارث، هدایا و درآمد شرکت، مالیاتی نمی‌پردازند و دوم اینکه کمک‌های خیریه و اوقاف می‌تواند از درآمد مشمول مالیات اهدا کنندگان کسر شود.

قانون مالیات بر درآمد شرکت اجازه می‌دهد که همه شرکت‌ها، انجمن‌ها و اوقاف مادامی که منحصراً اهداف منافع عمومی، خیرخواهانه و همچنین اهداف مذهبی را دنبال کنند، مشمول معافیت مالیاتی شوند. این معافیت مشمول درآمد کسب شده از کمک‌های اهدایی و عضویت و همچنین درآمد ناشی از سرمایه‌گذاری می‌شود.

بر همین اساس فعالیت‌های که مشمول معافیت مالیاتی می‌شود به شرح زیر است:

• اداره‌‌ خانه‌های سالمندان
• کودکان و نوجوانان یتیم
• افراد معلول و بیمارستان‌ها
• مدارس و دانشگاه‌ها
• مؤسسات هنری و موزه‌ها
• کارگاه‌هایی برای افراد معلول
• خدمات مشارکتی خیریه مانند خدمت لباسشویی برای بیمارستان‌های خیریه در مورد فعالیت‌های غیر مرتبط نیز، بر طبق بند ۶۴ قانون مالی عمومی، فعالیت‌های با گردش مالی کمتر از ۳۵ هزار یورو مشمول مالیات نمی‌شوند.

همچنین بسیاری از فعالیت‌هایی که به عنوان خیریه هستند از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند، این فعالیت‌ها عبارت‌اند از فعالیت‌های حوزه سلامت، آموزش، فرهنگ و علم، در بیشتر مواقع، داشتن عنوان خیریه، شرط اولیه برای این معافیت از مالیات نیست.

علاوه بر مالیات بر درآمد شرکت، در آلمان مالیات دیگری بر سود تعلق می‌گیرد که حدود ۱۵ درصد است. عایدی ناشی از این مالیات، بر خلاف عایدی ناشی از مالیات بردرآمد، به ایالت‌‌ها می‌رسد، اگر چه این مالیات به عنوان یک مالیات دولتی مطرح شده است مؤسسات خیریه مشمول این مالیات نمی‌شوند.

علاوه بر جنبه‌های ممتاز مالیاتی برای سازمان‌های غیر انتفاعی، مزایای دیگری همچون معافیت و یا کسر از برخی عوارض برای این سازمان‌ها در نظر گرفته شده است. همچنین، مدیریت یک سازمان معاف از مالیات روش ساده‌تری برای دستیابی به یارانه‌های عمومی و یا استفاده از ساختمان‌های عمومی است.

از سوی دیگر قانون مالیات بر درآمد و قانون مالیات درآمد شرکتی مزایای ویژه مالیاتی به افراد خیر اعطا می‌کند.
اهداکنندگان حقیقی و حقوقی مزایای مالیاتی مشابهی را برای امور خیریه خود دریافت می‌کنند. آنها می‌توانند میزان کمک‌ اهدایی خود را از درآمد قبل از مالیات خود تا ۲۰ درصد کسر کنند. علاوه بر این وارثان دارایی تا زمانی که به مؤسسات خیریه کمک می‌کنند، از مالیات هدیه و ارث معاف هستند. با این حال، نمی‌توان مالیات هدایا و ارث را به صورت همزمان با مالیات درآمد کاهش داد، در واقع اهداکنندگان باید تصمیم به انتخاب یکی از این مزایا بگیرند. در واقع در آلمان سازمان‌های خیریه قادر به دریافت کمک‌های مالی معاف از مالیات مستقیم هستند و هرکدام می‌توانند به‌طور مستقل گواهی معافیت مالیات صادر کنند؛ اما در صورت سهل‌انگاری موسسه خیریه موظف به پرداخت مالیات ۳۰ درصدی مقدار کمک‌های اهدایی به‌عنوان غرامت، برای طفره‌روی از مالیات هستند.

اما از عیوب سیستم مالیاتی آلمان این است که درصورتی‌که نهاد خیریه‌ای از فعالیتش انصراف دهد، باید مالیات ده سال گذشته خود را عرضه کند که این امر تقریباً غیرممکن است.

قوانین حاکم بر خیریه‌ها در آلمان

در کشور آلمان قوانین حاکم بر موقوفات و خیریه‌ها در قانون مالی عمومی و تحت عنوان «اهداف ممتاز مالیاتی» آورده شده است، این قوانین توسط پارلمان آلمان که شامل مجلس فدرال (بوندستاگ) و شورای فدرال (بوندسرات) بوده، تصویب شده است. تمام قوانین کشوری توسط بوندستاگ تصویب می‌شود و در صورت تناقض با بوندسرات، بوندستاگ ارجح خواهد بود.

یک مقاله کاربردی: چگونه می‌توان خیرمانگار را با مهارت‌آموزی به جوانان ایجاد کرد؟

فرآیند شکل‌گیری یک مؤسسه خیریه در آلمان

به منظور شناخته شدن یک مؤسسه به عنوان خیریه، سازمان باید یک وضعیت رسمی مانند، انجمن ثبت شده یا ثبت نشده، بنیاد، شرکت با مسئولیت محدود و یا حتی یک شرکت سهامی، داشته باشد.

علاوه بر این، برای اخذ شرایط معافیت مالیاتی، اساسنامه و عمل سازمان باید در جهت مقررات مالیاتی مربوط باشد.
علاوه بر این، لازم است در اساسنامه انجمن و اسناد تجاری بنیاد پیش‌بینی‌‌ای برای تعهد سرمایه انجام گیرد. تعهد سرمایه مالی کافی در صورتی وجود دارد که تصمیم در مورد اینکه پس از انحلال و یا ابطال انجمن سرمایه، در کجا مصرف خواهد شد در اساسنامه به صورتی ذکر شود که شامل موارد ممتاز مالیاتی باشد.

امتیازات مالیاتی توسط مقامات مالیاتی محلی برای دوره ارزیابی اعطا می‌شود. با این حال، قبل از شکل‌گیری و ثبت مؤسسه خیریه، می‌توان از مقامات مالیاتی درخواست کرد تا نظر خود را در مورد پیش‌نویس اساسنامه ارائه دهند. به محض اینکه مؤسسه خیریه تأسیس شد، می‌تواند درخواست تأیید اولیه برای وضعیت معافیت مالیاتی شامل اجازه صدور رسید‌های کمک‌های اهدایی را مطرح کند.

در اکثر موارد برای سازمان‌های کوچک، فعالیت خیریه از سوی مقامات مالیاتی محلی سه سال تحت نظارت قرار می‌گیرد. نظارت عمومی معمولاً ساده‌تر است و شامل بازرسی معمول و به ندرت یک حسابرسی کامل است. علاوه بر این، اطمینان از تعهد سرمایه ضروری است زیرا انحراف از اهداف و اقدامات سبب می‌شود که مقام مالیاتی انحلال سازمان را تصویب کند. مؤسسات خیریه‌ای که ایراد قانونی در فعالیت‌های آنها پیدا شود، ممکن است وضعیت معاف از مالیات خود را از دست دهند که این حالت بر وضعیت مالیاتی سال‌های گذشته آنها نیز اثرگذار خواهد بود.

اداره مالیات محلی در هر دوره‌ از ارزیابی در مورد نوع و میزان کاهش مالیات تصمیم می‌گیرد. در بررسی‌ها مشخص می‌شود که قصور از مقررات خیریه تا چه حد بوده است.
با توجه به اینکه برای تأسیس یک انجمن ثبت شده، نیاز به هزینه اولیه نیست، ایجاد آنها ساده است و هزینه‌های کمی را در بردارد؛ بنابراین شکل حقوقی انجمن برای سازمان‌های غیر انتفاعی، مستقل از دارایی و متمرکز بر فعالیت داوطلبانه، مناسب به نظر می‌رسد.

وضعیت موجود وقف و امور خیریه در آلمان

تاریخچه تشکیل نهادهای وقفی در آلمان به آغاز قرون‌ وسطی برمی‌گردد که اغلب موقوفات بیمارستانی بوده‌اند. اما در طول تاریخ تغییرات گسترده‌ای در مفهوم امور خیر اتفاق افتاده است.
بنیادهای خیریه‌ای که در قرون‌وسطی تشکیل‌شده بودند تحت نظر کلیساها بودند، در طول قرن سیزدهم میلادی، اولین بنیادهای خیریه مستقل از کلیسا را که افرادی غیرروحانی اداره می‌کردند تأسیس شدند و خدمات بیمارستانی و اقامتگاهی ارائه می‌دادند.

در طول قرن هفدهم و هجدهم بنیادها بیشتر به سمت اهداف غیرمذهبی مانند آموزش و علم رفتند. آن زمان به بنیادهای خصوصی به مدت طولانی با دیدی منتقدانه نگاه می‌شد.
در اواسط قرن نوزدهم میلادی مردم می‌توانستند بدون ممانعت به انجمن‌ها ملحق شوند تا سال ۱۹۰۰ میلادی، فقط ۱۱۸۲ موقوفه و انجمن خیریه ثبت‌شده وجود داشت و بخش اعظم نهادهای عام‌المنفعه، یعنی تعداد 9464 موسسه، در سی سال اخیر تأسیس‌شده است.

همه ایالات آلمان به یک نسبت موقوفه ندارند. تقریباً كليه موقوفات در ایالات ده‌گانه آلمان غربی سابق، به انضمام برلین غربی قرار دارد. بیشترین موقوفات آلمان شرقی به سبب تسلط کمونیسم در ۴۰ سال اخیر ازمیان‌رفته‌اند.

امروز حدود ۱۹۰۰۰ بنیاد و۲۰۰۰۰ شرکت خیریه و ۶۰۰ هزار انجمن در آلمان وجود دارد که نشانگر اهمیت زیاد اقتصادی و اجتماعی بخش خیریه در آلمان است. بر اساس آمار موسسه مرکزی موضوعات اجتماعی آلمان، میزان کمک نقدی به سازمان‌های خیریه برتر که نشان اعتبار این موسسه را دریافت کرده‌اند، بیش از یک میلیارد یورو هست. این آمار نسبت به سال ۲۰۰۹ رشد ۱ . ۳۳ درصدی داشته است. میزان کمک‌های غیر نقدی این سازمان‌ها در سال بیش از 46 میلیارد یورو بوده است.

وضعیت بنیادها در آلمان

در سال 2015 ، تعداد 583 بنیاد در آلمان تأسیس شد که بیش از 90 % آنها در غرب آلمان می‌باشند. بنیادها سالیانه حدود 17 میلیارد یورو صرف دستیابی به اهداف خود می‌کنند. از میان اهداف مختلفی که بنیادها برای خود برمی‌گزینند مسائل اجتماعی ودر واقع کمک‌های اجتماعی در آلمان بیشترین سهم 50 % را به خود اختصاص داده است.

بنیادهای علمی و پژوهشی

تاریخچه‌ی تشکیل اولین موقوفات تأسیس شده برای پشتیبانی از اهداف آموزشی وتربیتی، با سنت ایجاد موقوفات مخصوص کمک‌رسانی به نیازمندان ارتباطی تنگاتنگی دارد؛ چراکه اولین پیش‌نیاز برای پشتیبانی از امر ترویج آموزش وپرورش، اعطای کمک هزینه‌های تحصیلی به دانش‌آموزان و دانشجویان فقیر است. یکی از اهداف بسیار مهم موقوفات، اعطای کمک هزینه های تحصیلی است.

تاریخچه‌ی موقوفات آلمان در قرن بیستم با «انجمن موقوفات علوم آلمان » که درسال 1920 از سوی بخش اقتصادی آلمان بنیاد نهاده شد، پیوند خورده است. از همان زمان، «انجمن کمکهای اضطراری به علوم آلمان» به سرپرستی فریدریش فون زیمنس تأسیس شد که بعدها به «اتحادیه ی پژوهشی آلمان » تبدیل گردید. امروزه این اتحادیه شامل 242 موقوفه و سرمایه ی کل 3/ 1 میلیارد مارک است.
سالانه 71 میلیون مارک برای حمایت از پژوهشهای علمی اختصاص می یابد. این بودجه به صورت کمک به طرح های پژوهشی، جوایز علمی و کمک هزینه ی دانشجویی بین نهادها، مراکز پژوهشی،آکادمی آلمانی تبادل دانشجو و غیره تقسیم می شود.

موقوفات «فولک سواگن » که در سال 1961 تأسیس شد، نهادی بسیار عظیم است که تاکنون از 21,000 طرح پژوهشی با هزینه ی کل 4/ 4 میلیارد مارک، حمایت کرده است.عواید این موقوفه تقریباً به همه ی حوزه های پژوهشی اختصاص یافته است. موقوفات«فولک سواگن » نه تنها از طرحهای پژوهشی در دست اجرا در دانشگاه‌ها و مراکز مختلف حمایت می‌کند، بلکه خود نیز طرح‌های پژوهشی مختلفی را تعریف کرده و بودجه‌ی اجرای آن‌ها را تأمین می‌کند.
در کنار این موقوفات بزرگ، موقوفات کوچکی نیز دربخش‌های صنعتی و اقتصادی فعالیت دارند که اغلب به حمایت از حوزه‌های پژوهشی خاصی می‌پردازند.

بنیادهای حوزه علم و پژوهش از سال 1900 رشد چشم‌گیری داشته‌اند به طوری که بیش از 95 درست این بنیادها از سال 1900 تا به امروز شکل گرفته‌اند. ضمن اینکه رشد سال‌های اخیر این بنیادها معادل رشد صدسال گذشته می‌باشد که این موضوع اهمیت روزافزون علم و پژوهش را درفرهنگ آلمان به تصویر می‌کشد.
منبع درآمد بنیادهای آموزشی و پژوهشی در کشور آلمان متفاوت می‌باشد، بیشترین درآمد آن ها از طریق وقف تأمین می‌شود و پس از آن کمک‌های نقدی خیرین بیشترین سهم را به خود اختصاص می‌دهد.

بنیادهای ترویج سیستم سلامت و مراقبت عمومی

اقدامات موقوفاتی که در حوزه ی پزشکی و بهداشت فعالیت دارند، کمتر برای عموم شناخته شده هستند. حدود 1,000 موقوفه‌هایی که در آلمان در این بخش فعالیت دارند، چندین برابر بودجه ی موقوفات و بنیادهای حوزه‌ی فرهنگ و هنر را در اختیاردارند.

شاید محبوبیت کمتر موقوفاتی که به حمایت از بهداشت و سلامتی عموم می‌پردازند به این دلیل باشد که بنیادها و موقوفاتی که از پژوهش‌های انجام گرفته برای تولید محصولات سودآور در شرکت‌های بزرگ دارویی حمایت می‌کنند، به سختی از نهادهای عام‌المنفعه در این حوزه که به حمایت از اقداماتی برای بهبود سلامتی عمومی می‌پردازند، قابل تفکیک اند.

چند تن از همسران رؤسای جمهور آلمان نیز موقوفاتی بنیاد نهاده اند ازجمله:

«موقوفات دکتر میلدرد شیل» و «موقوفات کریستیان هرزوک» که با جمع‌آوری اعانه و یاری خواستن از عموم مردم سرمایه‌ای گردآوری کرده و اکنون درزمینه‌ی اقدامات خیریه در حوزه‌ی پزشکی و بهداشت عمومی بسیار فعال‌اند.

بنیادهای حفاظت از محیط زیست

حفاظت از محیط زیست جزو اهداف 400 موقوفه‌ی آلمان است. اگرچه به نسبت موقوفات و بنیادهایی که در حوزه‌های دیگر فعال‌اند، تعداد این گروه کمتر است اما تأثیری که اقدامات آنان در گذشته برجای گذارده، بسیار عمیق و اساسی بوده است.

درحالیکه درگذشته‌ای نه چندان دور یعنی در دهه ی 60 و 70 قرن بیستم میلادی، حمایت از اقدامات زیست محیطی برخی موقوفات و بنیادها کم اهمیت شمرده می‌شد.
امروزه یکی از اهداف مهم سیاسی و اجتماعی حفاظت از محیط زیست است. «موقوفات زیست محیطی آلمان» که در سال 1982 با توجه به تمایل روزافزون شهروندان به حفظ محیط زیست بنیاد نهاده شد، با حمایت مالی و کار داوطلبانه‌ مردم همچنان در سطح گسترده‌ای به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

این نهادها در سال 1990 از حمایت دولت نیزبرخوردار شدند. وزارت اقتصاد آلمان با بودجه‌ای که از خصوصی‌سازی یکی از شرکت‌های بزرگ فولاد فراهم آمده بود، «موقوفه دولتی زیست محیطی» را بنیاد نهاد. این موقوفه تاکنون از 2,000 طرح زیست محیطی به ارزش کل یک میلیارد مارک حمایت کرده و سالانه «جایزه ی آلمانی محیط زیست» را به مبلغ یک میلیون مارک اهدا می‌کند.

کنشگران فعال در حوزۀ وقف و امور خیریه یکی از موضوعات مهم برای شناخت وضعیت وقف و امور خیریه در کشورهای مختلف شناخت ساختار و بازیگران فعال در این حوزه است. این موضوع ازآن جهت مورد اهمیت است که با شناخت انواع بازیگران فعال در زمین‌های مختلف و بررسی وتحلیل نوع فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، می‌توان از دستاوردهای هر یک از این بازیگران استفاده کرد و از تجربیات ناموفق آن‌ها دوری جست.

آشنایی با کنشگران وقف و امور خیریه در کشور آلمان

کنشگر عبارت است از فرد، گروه و یا سازمانی که می تواند بر ورودی ها (منابع) و یا بروندادهای یک سیستم تأثیر بگذارد و یا از خروجی ها و بروندادهای آن( خدمات،محصولات، پیامدها و …) تأثیر پذیرد.

انواع کنشگران فعال در حوزه وقف و امور خیریه در کشور آلمان

سیاست‌گذار

سیاست‌گذار نهادی است که برنامه‌هایی را که باید دولت، کسب‌وکارها و… دنبال کنند، تعیین می‌کند. سیاست‌گذاری به‌صورت فرایندی تعریف‌ شده است که به ‌واسطه آن دولت جهت تغییرات مطلوب در دنیای واقعی، چشم‌انداز سیاسی خود را به برنامه و عمل تبدیل می‌کند.
لذا سیاست‌گذاری کارکرد اصلی هر دولت هست ، براین اساس نهادهای سیاست‌گذار در حوزه وقف و امور خیریه در کشور آلمان شامل پارلمان که مشتمل بر مجلس فدرال و مجمع فدرال است، وزارت فدرال امور مالی وزارت امور خارجه، وزارت فدرال همکاری و توسعه اقتصادی و قوه قضاییه است.

1. صدراعظم در آلمان: صدراعظم تنها عضو انتخابی دولت فدرال است، بنا بر قانون اساسی او حق دارد وزرا را انتخاب کند. حتی تعداد وزرا و حوزه فعالیت هریک را مشخص سازد. او با این حقوق مجموعه‌ای از ابزار مدیریت را در اختیار دارد.
2. مجلس فدرال (بوندس تاگ): مجلس فدرال آلمان مجموعه نمایندگان انتخابی ملت آلمان است که در مرکز زندگی سیاسی کشور و نهاد عالی سیاست‌گذاری کشور است.
3. شورای فدرال (بوندس رات): شورای فدرال نماینده ایالات و نوعی مجلس دوم در کنار مجلس فدرال به شمار می‌رود. شورای فدرال در ارائه قوانین جدید نقش دارد و این‌یکی از تفاوت‌های آن‌ها با مجالس مشابه در نظام فدرالی است.
4. وزارت فدرال امور مالی: مسئول اجرای تمام جنبه‌ها و سیاست‌های مالی و مالیاتی کشور است و نقش اساسی در تدوین بودجه و وضع قوانین مالیاتی دارد و بر اساس سیاست‌های کلان صدراعظم فعالیت می‌کند. تنها عضو کابینه دولت است که در مورد تصمیماتی از دولت که منجر به هزینه‌های زیاد می‌شود حق وتو دارد و سازمان‌های خیریه به‌منظور ثبت و دریافت عنوان خیریه نیازمند تأیید ادارات مالیات ایالتی یا محلی می‌باشند.
5. قوه قضاييه: از دو بخش عمومی و تخصصی تشکیل‌شده که بخش تخصصی، دادگاه قانون اساسی است و از آنجا که در صورت شکایت اجازه ردکردن قانون را دارد، نقش سیاست‌گذار را دارد.
6. وزارت امور خارجه: از جمله وظایف آن ارائه کمک‌های بشردوستانه در اسرع وقت و فارغ از بروکراسی‌های اداری به سایر کشورهاست و دارای همکارانی از قبیل کمیسیون پناهندگان، مرکز کمک پناهندگان فلسطینی و دفتر همکاری‌های بشردوستانه سازمان ملل و… است. اهداف این وزارتخانه در راستای اهداف تنظیم‌شده در سند هزاره سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۰ هست.
7. وزارت فدرال همکاری و توسعه اقتصادی: بخش اعظم فعالیت‌های این وزارتخانه، ارائه کمک‌های بین‌المللی است و جایگاه برتری دارد تا آنجا که دفتر وزیر آن در ساختمان صدراعظم قرار دارد. هدف آن به‌صورت تشویق توسعه اقتصادی در کشور آلمان و سایر کشورها از طریق همکاری و مشارکت تعریف‌شده است و ساختار متداول نهادهای دولتی را ندارد.

تنظیم‌گر

تنظیم‌گری به معنای تنظیم مجموعه گوناگون از ابزارهاست که به‌واسطه آن دولت نیازمندی‌های شرکت‌ها و مردم را تنظیم می‌کند، کارکردهای تنظیم‌گر بنا به دلایل گوناگونی به‌وجود آمده‌اند. تنظیم‌گرها در آلمان اداره‌های مالیات محلی و دادگاه‌های محلی هستند.

تسهیل‌گر

تسهیلگران در آلمان سازمان‌های محلی یا بین‌المللی هستند که معمولاً دولت بر آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند. هدف از تسهیلگری توسعه و بهبود بازار خدمات است. بر این اساس نهادهای تسهیل‌گر در حوزه وقف و امور خیریه در آلمان عبارت‌اند از:

• موسسه مرکزی موضوعات اجتماعی آلمان: این موسسه نقش نظارتی بر سازمان‌های خیریه دارد و خیریه‌های برتر را به مردم معرفی می‌کند. بر اساس اساس‌نامه، این موسسه جمع‌آوری داده، داده ‌پردازی و پژوهش انجام می‌دهد.
• اتحادیه بنیادهای آلمانی انجمن اشتيفتونن: در ۱۹۴۸ تأسیس و از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین اتحادیه بنیادها در اروپاست. بیش از ۲۰ هزار عضو دارد و دارای اهدافی ازجمله حفاظت از منافع بنیادها، مشاوره، آموزش‌های حرفه‌ای، جمع‌آوری داده و مستندات، برگزاری رویدادها و انتشار نشریه است.
• انجمن بنیان‌گذاران سیستم علم آلمان (اشتيفتروربند): در ۱۹۲۰ تأسیس و ۴ هزار عضو دارد که سه هزار عضو آن شرکت‌های خصوصی هستند. تأمین مالی انجمن از طریق مشارکت اعضاء کمک سالیانه آن‌ها صورت می‌گیرد. مأموریت اصلی آن ترویج علم و فناوری در عرصه آموزش و پژوهش و تقویت بنیادهای غیرانتفاعی در دنیاست. بی‌شک بازیگری غیرمتعارف در تأمین مالی پژوهشی در آلمان است.
• بانک جی ال اس: این بانک در سال ۱۹۷۳ تأسیس شد. از سازمان‌های خیریه کارمزد بانکی دریافت نمی‌کند. همچنین مشتریان بانک می‌توانند با دریافت سود کمتر، مابقی سود خود را به مؤسسات خیریه کمک کنند و در پروژه‌های خیریه سرمایه‌گذاری کنند.

ارائه‌دهنده خدمات

در آلمان تأمین‌کننده خدمات آموزشی و پژوهشی شامل دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مؤسساتی هستند که در زمینهٔ آموزش و پژوهش در حیطه وقف و امور خیریه فعالیت می‌کنند. ضمن مؤسسات خیریه که وظیفه جمع‌آوری کمک و توزیع آن رابین مردم‌دارند نیز جزو ارائه‌دهندگان خدمات محسوب می‌شوند و عبارت‌اند از:

• موسسه می سناتا: این موسسه در سال ۱۹۹۷ تأسیس شد و مأموریت آن ترویج دانش در عرصه جامعه مدنی و کمک‌های بشردوستانه از طريق پژوهش‌های دانشگاهی و مستندسازی و تبادل اطلاعات بین رهبران این رشته‌هاست. این موسسه برای سازمان‌های خیریه دوره‌های آموزشی برگزار کرده و مشاوره‌های مدیریتی عرضه می‌کند و دارای بخش بین‌المللی نیزهست.
• بنیاد فولکس واگن: بنیاد مذبور که ارتباطی با شرکت خودروسازی معروف ندارد، در سال ۱۹۹۱ و به‌وسیله معاهده‌ای بین دولت فدرال و دولت ایالت نیدرزاکسن شکل گرفت و بزرگ‌ترین بنیاد تأمین مالی پژوهشی در آلمان هست. این بنیاد تا پایان ۳۰ سالگی خود، اجرای ۲۰ هزار پروژه علمی – پژوهشی و فنی را تصویب و از پروژه‌های مرتبط حمایتگری کرده است.
• انجمن کاريتاس: در ۱۸۹۷ کشیشی کاتولیک آن را تأسیس کرد و در حال حاضر بزرگ‌ترین انجمن رفاهی آلمان محسوب می‌شود. بیش از یک‌میلیون کارمند استخدامی و داوطلب در حدود ۲۵۰ مرکز در سراسر آلمان دارد.
  کاریتاس از حدود ۱۱ میلیون نفر در برابر مشکلات اجتماعی و موقعیت‌های دشوار پشتیبانی می‌کند و حفظ کرامت انسان‌ها وزندگی بهتر افراد فارغ از مرزهای جغرافیایی و نژادی و داشتن حداقل استانداردهای اجتماعی و حقوق بشر از اهداف این موسسه است. شعار كاريتاس نیازی ببین و برای رفع آن اقدام کن» است.
• بنیاد رابرت بوش: شرکتی با مسئولیت محدود است و با اینکه بزرگ‌ترین موسسه تأمین مالی پژوهشی نیست؛ اما شناخته‌شده‌ترین آن‌هاست.
• موقوفات کنراد آدنائرز: این موقوفه هم سو با حزب دموکرات مسیحی تأسیس شد و آدنائر اولین رئیس جمهور آلمان پس از جنگ جهانی دوم بود. این نهاد امروزه تلاش دارد تا به بررسی گذشته آلمان شرقی پرداخته و روند اتحاد با اروپا را تسهیل سازد.

ایجاد سامانه‌ای کارا جهت دستیابی به نهادی بالغ در امور خیر

آلمان نیز مانند ایران از معدود کشورهایی است که نظارت بر نهاد وقف و امور خیریه در آن توسط چند نهاد صورت می‌گیرد؛ اما با ایجاد نظام مالیاتی شفاف، سهل، برانگیزاننده و درعین‌حال در مواقعی سخت‌گیرانه توانسته است رشد چشم‌گیری در نهاد خیریه‌ها ایجاد کند. نهادهای دولتی و خصوصی در آلمان با درک نیازهایی همچون پژوهش، تولید علم و دانش، تمرکز اطلاعات، رده‌بندی خیریه‌ها و نهادهای اجتماعی و… موفق به دستیابی به نهادی بالغ در امور خیر و موضوعات اجتماعی شده‌اند و سامانه‌ای کارا را ایجاد کرده‌اند.

تهیه شده توسط روابط عمومی مجمع خیرین توسعه و ترویج آموزش های فنی و حرفه ای